Gerard Dummer

Vandaag en vorige week heb ik een bijeenkomst verzorgd op de Pabo in Meppel. Stef Sprong had me gevraagd om te vertellen op wat voor manier je ICT in de opleiding kunt integreren. De Pabo in Meppel wil graag ICT-pabo worden. Een Pabo dus waar ICT een belangrijke plek inneemt in het leren op de opleiding en in het leren van leerlingen op de basisschool.
Tijdens beide bijeenkomsten heb ik theoretische kaders gegeven, praktische voorbeelden laten zien en zijn de lerarenopleiders zelf aan de slag gegaan. Ik merkte dat de opleiders het prettig vonden om een kader te krijgen van waaruit je na kunt denken over ICT.

Theoretische kaders
De kaders die ik als theoretische achtergrondinformatie heb meegegeven zijn: wat betekent ICT in de opleiding, wat houdt het TPACK-model in, welke richting biedt de Kennisbasis ICT, hoe stuurt de competentiediamant de verschillende manieren van ICT gebruik op de basisschool, hoe kun je de vier in balans gebruiken om ICT een duurzame plek te geven in je onderwijs, wat moeten we met de 21st century skills, hoe moet je leerlingen begeleiden in het gebruik van ICT (nav de invalshoek vanuit Sugata Mitra en de invalshoek vanuit het informatievaardighedenmodel), hoe verandert de maatschappij (nav een filmpje van Ken Robinson) en welke opleidingsmodellen zijn al bedacht om ICT een plek te geven in de opleiding.

Praktische voorbeelden
De praktische voorbeelden heb ik geordend op basis van de lessen die we zelf geven aan onze studenten. Het geeft een overzicht van de verschillende mogelijkheden. Vanuit elk thema heb ik onderwerpen de revue laten passeren. In de presentaties zie je welke dit zijn. In het eerste jaar besteden we bijvoorbeeld aandacht aan ICT als middel om je les te openen (bijvoorbeeld met het digibordprogramma Bordwerk/ Prowise) en een verwerkingsopdracht te maken (bijvoorbeeld het maken van een stelles in WikiKids). In het tweede jaar besteden we onder andere aandacht aan de mnaier waarop je met meervoudige intelligenties aan de slag kunt gaan en hoe je ICT daarbij kunt inzetten en leggen we uit hoe je beginnende geletterdheid kunt verrijken met het maken van digitale prentenboeken.
In het derde jaar leren studenten hoe ze belangrijke informatie over de vorderingen van leerlingen uit een digitaal leerlingvolgsysteem kunnen halen en hoe ze zichzelf kunnen professionaliseren door gebruik te maken van RSS en feedreaders. In het vierde jaar kunnen studenten bij ons kiezen om een leerkring ICT te volgen waarin ze op een onderzoeksmatige manier met een ontwikkelingsvraag van de school aan de slag gaan.

Aan de slag
Ik heb de lerarenopleiders op verschillende manieren aan de slag laten gaan. Ze hebben actief kennis gemaakt met het digibordprogramma Bordwerk, hebben het TPACK-spel gespeeld, hebben gekeken wat de meerwaarde is van ICT door het bekijken van de OnderzoeksReeks van Kennisnet en hebben in een wiki feedback gegeven op casussen die ik voor hen had opgesteld.
Naast de gerichte opdrachten hebben we in de tussentijd veel overlegd over de manier waarop ICT het onderwijs kan versterken. We hebben hierbij gekeken naar de invalshoek van de opleiding zelf (Opleidingsdidactiek) en de manier waarop ICT van leerlingen kan ondersteunen en verrijken (TPACK-competent).

ICT in de lerarenopleiding

Eigen reflectie
Het was de eerste keer dat ik een team van lerarenopleiders zo uitgebreid mocht scholen op het gebied van ICT en onderwijs. Het is mij goed bevallen. Ik vind het belangrijk om ICT een stevige plek in het opleidingsonderwijs te geven. Ik vind het ook goed om te zien dat op de Pabo in Meppel vanuit het management gericht wordt gestuurd op het inzetten van ICT in het onderwijs.
Ik heb gemerkt dat de lerarenopleiders het prettig vinden om concrete voorbeelden te krijgen van de manieren waarop ze ICT in het onderwijs kunnen inzetten. Ik heb ook gemerkt dat de theoretische modellen helpen om kaders te schetsen.
Voor het management is het nu de kunst om kaders te scheppen waarbinnen een vervolg gegeven kan worden aan verdere ontwikkeling.

Wat bijzonder is aan een lerarenopleiding als het gaat om vanuit een visie te werken aan ICT in het onderwijs is de dubbele loop die lerarenopleidingen moeten maken. Ze moeten vanuit hun eigen opleidingsvisie vorm geven aan de inzet van ICT. Maar ze moeten ook binnen hun eigen vak duidelijk maken hoe er binnen verschillende onderwijsvisies over ICT in het onderwijs gedacht wordt op de basisschool. Een opleidingsdocent rekendocent moet niet alleen weten hoe ICT ingezet kan worden binnen realistisch rekenen maar ook binnen mechanisch rekenen. Een opleidingsdocent wereldoriëntatie moet niet alleen weten hoe je ICT inzet als je de methode als uitgangspunt neemt van je lessen maar ook hoe je dat doet als je de leervragen van leerlingen als uitgangspunt neemt voor je onderwijs. Een docent Onderwijskunde en Pedagogiek moet kunnen vertellen wat de plek van ICT is binnen een klassikaal systeem (kennisoverdracht) en wat de plek is van ICT bij kennisconstructie. Zeker geen gemakkelijke klus.

In de onderstaande tabel staat een overzicht met verschillende manieren van gebruik van ICT in de opleiding en de invloed hiervan op het leren van leerlingen.

Gebruik van ICT in de opleiding en invloed op leren van leerlingen

De grafiek is fictief en kan met geen enkele onderzoeksdata worden onderbouwd. Tot nu toe in ieder geval. Bedoeling van de grafiek is om mijn idee in beeld te brengen van wat ik denk dat de invloed van de verschillende manieren van ICT-gebruik op de opleiding is op het leren van leerlingen.

Ik zal de verschillende percentages toelichten.

ICT-vaardigheden 10%
Het stimuleren van ICT-vaardigheden van leraren in opleiding heeft naar mijn idee maar een geringe invloed op het leren van leerlingen. Bij het stimuleren van ICT-vaardigheden gaat het om losse vaardigheden zoals cursussen tekstverwerken en internetten. In de cursussen is geen aandacht voor didactiek en vakinhouden. Ook spelen leerlingen bij de toepassingen in principe geen rol.

ICT-opleidingsvaardigheden 20%
ICT-opleidingsvaardigheden zorgen er voor dat je in staat bent om de opleiding door te lopen. Je kunt hierbij denken aan het leren werken met de ELO, digitaal portfolio en de mail. Deze vaardigheden staan ten dienste van de opleidingsdidactiek. Doel hiervan is om de studie te kunnen doorlopen. Niet om studenten bewust te maken van hoe ze ICT in kunnen zetten ten behoeve van het leren van leerlingen. Het heeft meer potentiële invloed op het leren van leerlingen omdat de leraren in opleiding de middelen actief moeten gebruiken. Het gaat hierbij niet sec om de vaardigheden an sich maar om toepassing van deze vaardigheden voor het onderwijs. Een voorzichtige link is hiermee gelegd.
Een kanttekening die ik hierbij nog wel belangrijk vindt te maken, is dat studenten door het gebruik van deze middelen niet altijd extra gemotiveerd hoeven te worden. Een slecht ingerichte ELO kan frustratie oproepen. Mail die door opleidingsdocenten niet tijdig wordt beantwoord ook.

ICT-opleidingsdidactiek 80%
Het gebruik van ICT door opleidingsdocenten in hun lessen kan een sterke stimulans zijn voor studenten om ICT ook in te gaan zetten bij hun eigen lessen in de praktijk. Maar alleen als aan de voorwaarden wordt voldaan dat opleidingsdocenten dit op een doordachte manier doen, hun keuzes expliciteren en duidelijk aangeven hoe leraren in opleiding de transfer naar de praktijk kunnen maken.
Voorbeelden van ICT-opleidingsdidactiek kunnen geordend worden binnen het model van de digitale didactiek van Robert-Jan Simons (2002). Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van het digibord ter ondersteuning van de eigen les, laten samenwerken aan bestanden in de ELO en videoanalyse van een les bewegingsonderwijs.
Een opleidingsdocent is al heel mooi op weg als hij ICT op deze manier inzet maar is er nog niet. Tondeur (2011) geeft aan dat ook bij deze manier van gebruik van ICT het voor de student nog lastig om de transfer naar de praktijk te maken.

TPACK-competent 100%
Alleen studenten daadwerkelijk ICT laten gebruiken in de lessen op zijn stage zorgt er voor dat de invloed van ICT op het leren van leerlingen 100% kan zijn. Inbedding van ICT op deze manier kan gebeuren op de manieren zoals in eerdere blogposts beschreven in de artikelen over onder andere Kay (2006) en Tondeur (2011).
Voorbeelden van deze manier van ICT gebruiken in de opleiding zijn: leraren in opleiding een interactieve nabespreking voor rekenen laten houden op het digibord, kaartvaardigheden laten aanleren met behulp van Google Earth en een lipdub laten maken voor muziek.
Het is tegelijkertijd ook de meeste uitdagende manier om met ICT binnen de opleiding aan de slag te gaan. Het vergt namelijk nog al wat: ontwikkeling van lessen waarin ICT geïntegreerd is, herijking van de doelen van de module/ het programma, scholing van de opleidingsdocent, aanscherping van het (landelijke) curriculum/ kennisbasis.
Wat je er voor terugkrijgt is echter de moeite waard! Leeropbrengsten van leerlingen verhogen, motivatie verhogen, inspelen op vaardigheden voor de eenentwintigste eeuw, verbreden van de rijke leeromgeving. En ga zo het rijtje met voordelen van ICT in het onderwijs nog maar even af.

Tot slot
Kortom. Wil je de impact van ICT op het leren van leerlingen zo groot mogelijk laten zijn? Dan is het naar mijn idee noodzakelijk om met niet minder genoegen te nemen dan TPACK-competente leraren.

Ben je bijna afgestudeerd en wil je juf of meester worden? Dan is de Pabo in Amersfoort een goede keus. De Pabo in Amersfoort is onderdeel van de Hogeschool Utrecht en werkt vanuit thema’s en competenties.

Wat maakt de Pabo in Amersfoort zo goed?

Hieronder 8 redenen waarom de Pabo in Amersfoort zo goed is:

1. Je loopt al direct stage op de basisschool
2. Het aanbod op de opleiding sluit goed aan bij de praktijk
3. Je wordt goed begeleid door je studieloopbaanbegeleider (SLB’er)
4. Er zijn veel mogelijkheden om eigen keuzes te maken
5. Er zijn extra mogelijkheden voor studenten die meer aankunnen
6. Er is een actieve studentenvereniging
7. Het gebouw is prachtig
8. Het gebouw ligt dicht bij het station en de stad

Je loopt al direct stage op de basisschool

Al direct in de eerste week ga je naar de basisschool toe. Je gaat met een groep studenten (oudere en eerstejaars) lesgeven. In de weken erna krijg je je eigen stageschool. Je loopt eerst 1 dag per week stage. Af en toe heb je een stageweek. In het tweede jaar loop je ook 1 dag per week stage en zijn er meer stageweken. In het derde jaar loop je 2 dagen per week stage ook weer afgewisseld met stageweken. In het vierde jaar ben je klaar om je eindstage van 5 weken te lopen. Je hebt dan de verantwoordelijkheid voor de hele klas!

Het aanbod op de opleiding sluit goed aan bij de praktijk

We werken met thema’s en met competenties. De thema’s en competenties zijn afgestemd op de praktijk. Een thema duurt een kwartaal. De thema’s in het eerste jaar zijn bijvoorbeeld: lesgeven in de onderbouw, ontwikkeling van kinderen, lesgeven en begeleiden in de midden- en bovenbouw en ontwikkelen van een rijke leeromgeving.

Je werkt in het jaar aan je competenties. Voor het beroep van leraar zijn er de volgende competenties:

1. interpersoonlijk (leiding kunnen geven aan een groep)
2. pedagogisch (hoe ga je om met kinderen?)
3. vakinhoudelijk en didactisch (welke vakinhouden zijn belangrijk en hoe breng ik dat over?)
4. organisatorisch (zorgen dat je overzicht houdt over je lesgeven en alles er om heen)
5. samenwerken met collega’s (als leraar ben je een teamspeler)
6. samenwerken met de omgeving (je werkt samen met ouders en andere instellingen rondom het onderwijs)
7. reflecteren (een professionele leraar kan zichzelf steeds blijven ontwikkelen)

Je wordt goed begeleid door je studieloopbaanbegeleider (SLB’er)

Vanaf het eerste tot en met het vierde jaar heb je een studieloopbaanbegeleider. Je kunt bij hem of haar terecht met alle vragen over je opleiding en de stage.

Er zijn veel mogelijkheden om eigen keuzes te maken

We werken met competenties. Dat betekent dat je deels zelf kunt aangeven hoe je bewijst dat je iets goed kunt. Opdrachten kun je dus naar je eigen hand zetten. In het derde jaar werken we met leervragen. Je doet dan kleine onderzoekjes naar onderwerpen waar je je nog verder in wilt verdiepen. Je krijgt hier natuurlijk wel begeleiding bij. In het vierde jaar kun je een minor kiezen. Dat is een half jaar waarin je je kunt specialiseren in een onderwerp naar keuze. Bijvoorbeeld als  specialist bewegingsonderwijs of intern cultuur coördinator.

Er zijn extra mogelijkheden voor studenten die meer aankunnen

Kun je meer aan dan het reguliere aanbod? Dan kun je kiezen voor het excellentietraject. Dit traject start in het tweede jaar. Je krijgt in dit extra onderzoeksvaardigheden en je loopt stage op academische basisscholen. Het is een uitdagend traject dat je een speciale aantekening bij je afstuderen oplevert.

Er is een actieve studentenvereniging

De Stura is de studentenvereniging van Amersfoort. Ze organiseren activiteiten op de hogeschool zelf maar maken ook uitstapjes. Bijvoorbeeld een gezamenlijke skivakantie.

Het gebouw is prachtig

Het gebouw is nog maar een paar jaar oud. Het is ruim met veel glas. Je kunt overal op internet en de lokalen beschikken over digiborden en grote televisieschermen. Er zijn computerlokalen waar je les krijgt en ook handvaardigheidslokalen en muzieklokalen. In de mediatheek kun je de materialen vinden die je nodig hebt om te studeren en om je stage voor te bereiden. Er is ook een dakterras dat uitkijkt over de stad.

Het gebouw ligt dicht bij het station en de stad

De hogeschool ligt op 9 minuten lopen van het station. De winkelstraten van Amersfoort liggen op 10 minuten afstand. Naast de school ligt Zandfoort aan de Eem. Daar kun je lekker loungen.